(بررسی اجمالی پدیده گیلیکی گریزی)

(به دلایلی این مطلب فقط به گیلکی است!)

بارها پیش بومه که به افرادی بربخوردم که با وجود گیلانی بون، بویی از فرهنگ گیلانی نبوردن ! سوال کُنم که گیلانی هیسی؟ گِه : بله! گُم که تی پییر مار مگر گیلانی نیین؟ گِه : چرا، هستن! باز گُم که اوشون مَگر گیلیکی صحبت نُکنن؟ جواب دِ که : چرا ، اونا گیلکی صحبت می کنند! گُم که پس چره تو گیلیکی گب نزنی؟! یه سری تکوم د و خو چشمون لوچانَه! معلوم که خودش ندونَه چر ای بلا اون سر بومَه!

مو ای نوشته میین نخنم خدای نکرده به کسی توهین بونم فقط سعی دَرم چَنته از حرفایی که می دیل میین بمونسه شَمره بُگُم تا شاید می دیل کمی سبکابون!

دونین که هر ملتی با فرهنگ خودش زنده هیسَه و هویت هر ملتی وابسته به فرهنگش هیسه ، ملتی که فرهنگ ندَره عملا گرفتار انواع دوگانگی و تضاد و در نتیجه انحراف از مسیر درست پیشرفت و ترقی بونَه، در هر کشوری هم خُرده فرهنگ هایی وجود دَرن که فرهنگ کُل او کشور تشکیل دن، البته گاهی یک فرهنگ سعی کونَه خودش بر دیگرون تحمیل بونَه و یا به یک نحوی خُرده فرهنگون خو میین حضم بکونَه که ای حضمادن گاهی به صورتی هیسه که افراد او خُرده فرهنگ خودشان خواسته یا ناخواسته گرایش به فرهنگ حاکم پیدا کونن. خُب، بعد از این همه نوشته ی فرهنگی!، برسیم به واقعیت جامعه امروزِ آمو:

در جامعه آمو ( منظورم کل ایران هیسه ) انواع اقوام هیسَن که در کنار هم تشکیل دهنده جامعه ایرانی هیسن، از یک طرف هم آمو خط و زبان رسمی دَریم که فارسی هیسه ( و برای ارتباط بین اقوام مختلف لازمَ )، الون سوال مطرح هیسه که زبان فارسی تا چه حد با ذات و ماهیت زندگی ای اقوام سازگارَ؟ آیا آمو تونیم بگیم که تمام آداب و رسوم و شیوه ی زندگی در ای جوامع کوچکتر با حذف زبان و گویش او جامعه و جایگزینی اون با زبان فارسی، همچنان حفظ بونه و یا در تعارض قرار نیره؟ مسلما هر آدم عاقلی قبول کونه که زبان و گویش هر جامعه جزء بدنه اصلی فرهنگی اون هیسه، یعنی شیوه زندگی و زبان دو مقوله ای هیسن که با هم به صورت متقابل وابستگی دَرن، پس اگر زبان یه جامعه از اون بیریم ، خود به خود شیوه زندگی اون هم عوضابون (می منظور از شیوه زندگی باورها و اعتقادات و آداب و رسوم هیسه، وگرنه هیچ وقت مخالف پیشرفت و ترقی نییم).

در امروز گیلان هم متاسفانه ای حالت مشاهده بونه، امروز د خیلی از گیلونن هیسن که زبان مادری بَنَن کنَر و خودشون به اصطلاح باکلاس و تهرونی نشون دن!! غافل از اینکه خودشون هم ندونن که در فرهنگ غالب حضم بوبن، فرهنگی که فقط تُنَه جوابگوی نیازهای رسمی آمو بوبن و اون هم در ارتباط با سایر اقوام ایرانی، وگرنه لزومی ندره که از زبان فارسی در محدوده گیلان استفاده غیر اداری و غیر رسمی بوبن (همچنانکه در بین مردم کرد و ترک و ...  ایتو هیسه)، یه کسی که اولین بار خَنَه بیینَ گیلان توقع دَره مردمش گیلیکی صحبت بونن و مسلما تعجب کونه اگه بینَه بعضن هیسن که هیچ فرقی از لحاظ گفتاری ( و ظاهری) با خودشون نونن!.

به نظر مو اونی که خودش شکل دیگرون در هَوره یا مشکل دره و یا اینکه از پیامدهای ای کار اطلاع ندَره و یا حالت دیگر اینکه ناخواسته از فرهنگ اصلی خودش دورابه و اون هم به دلایلی از جمله ای موارد هیسَه:

1- عدم آموزش رسمی گیلیکی و آداب و رسوم بومی و گیلانی.

2- عدم استفاده از صدا و سیمای کاملا گیلیکی ( توضیح اینکه به قول یکی از امی رفیقون وقتی صدا و سیمای گیلان میین به جای گیلیکی، فارسی اونچنونی گب زنن و هر جا خنن مسخره بازی در بییرن ، گیلیکی به بازی گیرن و از طرفی تولیدات بومی آمو اگر نگیم صفر ولی نزدیک به صفر هیسه و تازه اون هم باز یه نوع تحقیر کردن گیلک زبانونَ به خاطر اینکه همیشه آدمهای بی سواد و از همه جا بی خبر  اوشن میین گیلیکی صحبت دَرن و اوشونی که با سواد و همه کارَن فارسی گب زَ دَرن، در حالی که واقعیت بر عکس ای قضیه نشون ده، چر که بیشتر تحصیل کرده های دانشگاهی عموما روستایی هیسن و افراد زیادی از روستاهای گیلان به افتخارات بزرگی دس پیداوادَن.

3- وجود مشکلات زیاد در زندگی روزمره که باعث بونَه مردم کمتر به مسائل خارج از امرار معاش و کار و بار خودشون فکر بونن.

4- پاستوریزه بونِ زبان که البته ای حالت به خاطر وجود مواردی هیسه که در جور بُوتم ( منظور از پاستوریزه بون این هیسَه که حتی در حالتی که آمو گیلیکی گب زَ دریم بسیاری از واژه های فارسی استفاده کونیم و با گیلیکی که امی گذشتگان گب زن خیلی فرق دَره ) و بسیاری از چیزُن که نه مجال طرح اوشون وجود دَره و نه حوصله ی مخاطب ای اجازه به آمو د!

اما نتیجه : از همه ی ای حرفونی که بَزَم نتیجه گیریم که در واقع آمو برای اینکه بتونیم واقعا خودمون پیدا بونیم، واقعا پیشرفت بونیم، داشته های خودمون به دیگرون نشون بدیم و در یک کلمه بگیم که آمو چه جور آدمی هیسیم و چه فرهنگی دَریم که باعث افتخار آمو بُوبن ، باید به فرهنگ خودمون تکیه بُونیم ، نه اینکه خودمون شبیهِ او چیزی در بییَریم که واقعا از اون نیم، البته به خیلی از گیلونن که دچار همچین بیگانگی فرهنگی بوبن حق دَ شَنَه ، چون همونطور که بُوتم عوامل زیادی دس به دس هم دن تا ای حالت شکل بیرَه که متاسفانه کفه ی ترازو فعلا بر ضرر فرهنگ بومی هیسه، اگر کمی فکر بونیم نتیجه گیریم که امره خیلی ناراحت کننده هیسه که تصور بونیم زبونی که تمام خاطرات بچگی، اونِ هَمره تجربه بودیم و امی خون میین دَره یه روزی نابود بُوبن، پس چه خوبِ که از همین الون سعی بونیم جلوی ای روند بیریم. پس گیلیکی پاس بدَریم، فارسی زاپاس بدریم!.